A. De eenheid van de Christenheid

• 1. De vernederende ervaring van de terechtstelling van hun rabbi aan het kruis stortte diens kleine gemeenschap in een bodemloze vertwijfeling. Zij verborgen zich of vluchtten weg uit Jeruzalem. Twee van deze leerlingen, wellicht een echtpaar, waren op weg naar Emmaüs toen een vreemdeling zich bij hen aansloot. Hij verklaarde hun de verwarde gebeurtenissen van de afgelopen dagen en opende hun harten voor een nieuw verstaan van de heilige schriften. Aan het breken van het brood herkenden zijn hem. Maar hij verdween uit hun ogen. Met brandend hart keerden zij terug naar Jeruzalem en zochten de andere medeleden van de kleine gemeenschap op om hun belevenis aan hen te vertellen. Ook de anderen hadden elkaar opgezocht want allen hadden iets dergelijks ervaren en tezamen maakten zij zich er een beeld van: hij is sterker dan de dood, hij heeft die overwonnen, hij is opgestaan!
• 2. Door het meervoud van de getuigenissen wordt het geloofwaardig! Toen en nu. Geheel verschillende mensen op verschillende plaatsen melden gelijksoortige ervaringen. En vol vreugde delen zij die met anderen. En zo ontstaat in gemeenschap de blijde boodschap van het christendom.
• 3. Ook heden leeft Christus in zijn kerk. Op verschillende plaatsen en op verschillende wijzen ervaren mensen dat hij is opgestaan en bron van hoop is.
• 4. Daarom ziet het Tweede Vaticaans Concilie in het herstellen van de eenheid van alle christenen een van zijn hoofdopgaven, omdat de verdeeldheid „zeker duidelijk in strijd is met de bedoeling van Christus“; immers „zij is ook een ergernis voor de wereld en de heilige taak van de evangelieverkondiging aan alle schepselen wordt erdoor geschaad“ (Vaticanum II, UR 1). Daarbij moeten de kerken niets van hun in de loop der eeuwen gegroeide traditie noch van ieders eigen profiel ten gunste van een nog te maken ‚eenheidsbelijdenis‘ opgeven. „Kerken moeten kerken blijven en één kerk worden“ (J. Ratzinger). Er kan geen ‚opnieuw verenigde‘ kerk zijn zonder een uitgebalanceerd met elkaar en in elkaar zijn van eenheid en verscheidenheid. Wie de eenheid wil bevorderen moet ook de verscheidenheid bevorderen. Het concilie verwacht daarom: „Met behoud van de eenheid, waar die geboden is, moeten allen in de kerk overeenkomstig de taak die ieder heeft, ruimte geven aan de nodige vrijheid in de verschillende vormen van geestelijk leven en van kerkelijke discipline, alsook in de verscheidenheid van liturgieën en zelfs in het theologisch doordenken van de geopenbaarde waarheid. In alles moeten zij echter de liefde beoefenen.“ (Vaticanum II, UR 4)
• 5. Vier zuilen houden volgens Konrad Raiser het gebouw van het christendom staande: de ene doop, het ene credo, de ene gemeenschapsmaaltijd en de wederzijdse ambtserkenning. Bij het vergelijken van de leerstellingen zoals die in de onderscheiden belijdenissen van de ene kerk naar voren gebracht worden, „moeten zij bedenken dat er in de katholieke waarheden een rangorde of hiërarchie bestaat“ (Vaticanum II, UR 11). Juist deze nadruk op de ‚hiërarchie van waarheden‘ maant ons dringend aan te bedenken dat niet alle geloofswaarheden dezelfde waardeplaats toekomt in het geheel van het geloof.
• 6. Ondanks de mooie woorden van alle kanten komt de oecumene jammer genoeg slechts moeizaam vooruit. Zo heeft het Oecumenisch Directorium (‚Richtlijnen voor de toepassing van de beginselen en normen inzake de oecumenische beweging‘ van de pauselijke raad voor de bevordering van de eenheid der christenen, op 25.3.1993 door paus Johannes Paulus II goedgekeurd) vele christenen ontgoocheld. Het legt weliswaar de nadruk op de doop als de sacramentele band van de eenheid tussen alle christenen van de gescheiden kerken (nr. 92 vv.), maar het wordt „afgeraden“ (nr. 115) om een oecumenische viering op zondag te houden. Juist met het oog op een spoedig na te streven avondmaalsgemeenschap is deze bepaling te betreuren, temeer daar het Tweede Vaticaans Concilie in het decreet over het oecumenisme erop wijst dat de eucharistie de eenheid van de kerk niet alleen „betekent“ maar ook „bewerkt“ (UR 2).
• 7. Het concilie heeft met zijn communiotheologie en met het zelfverstaan van de kerk als ‚Volk van God‘ de weg gewezen die in de toekomst te gaan is. Door het gemeenschappelijk deelhebben aan de ene Heer dat door de doop gegeven is, kan de avondmaalsgemeenschap niet gemakkelijk uitgesloten worden, daar zij de innerlijke consequentie is van het ene en ondeelbare deelhebben aan Christus. De bisschoppen moeten zich ernstig de vraag stellen wat de werkelijke argumenten zijn voor hun nee van tot nu toe, ook al is dat niet categorisch, ten aanzien van de avondmaalsgemeenschap of minstens van de eucharistisch gastvrijheid voor alle christelijke kerken.
• 8. Het Forum van Europese Christenen verwachte dat de Europese Bisschoppensynode het proces van de oecumene moedig en vastberaden bespoedigt en dat zij hun bedenken ten aanzien van de eucharistische gastvrijheid opgeeft.

• 1. De totalitaire experimenten van deze eeuw in Europa hebben de integratie van de Joden in de betreffende Europese naties in weinig jaren bijna geheel tenietgedaan en een genocide van onbeschrijfelijke omvang begaan. Deze integratie was door christelijke intolerantie eeuwenlang verboden en pas door de Verlichting en de secularisatie langzaam  mogelijk geworden. En dat alles terwijl de Europese cultuur juist aan hen, de gemarginaliseerden joodse medeburgers, zo belangrijke bijdragen danken. Het is voldoende om de namen te noemen van Spinoza, Freud of Einstein. Het gaat er nu om een verzoeningsdaad te stellen voor eeuwenlang onrecht.
• 2. Maar afgezien van dit feit past het christenen niet te vergeten dat wij, aldus Paulus, als twijgen van een wilde olijf op een edele olijf (het joodse volk) zijn geënt. „Verhef je niet boven de takken. Wil je je verheffen, bedenk dat de wortel jou draagt en niet jij de wortel“ (Rom 11,18). Als wij werkelijk onze traditie en onze wortels willen kennen, dan mogen we niet slechts tweeduizend jaar teruggaan maar moeten wij proberen het geloof van Jezus te onderzoeken, zijn wortels en traditie, evenals ook de huidige uitdrukkingen van het geloof en van de cultuur van dat volk dat „Gods eerste liefde‘ is.
• 3. Het Forum van Europese Christenen verwacht van de Europese Bisschoppensynode dat de betrekkingen tussen christenen en joden in Europa als een prioriteit van de interreligieuze dialoog wordt gezien en geïnstitutionaliseerd.

• 1. Ook aan de islam dankt Europa belangrijke bijdragen. Zijn filosofen en wiskundigen hebben de grondslag gelegd voor de geestes- en natuurwetenschappen in Europa. De invloed van hun mystici op de Spaanse mystiek van o.a. Theresia van Avila, Johannes van het Kruis of Ignatius van Loyola en, via dezen, op het hele avondland, is niet weg te denken.
• 2. Sinds de hedendaagse volksverhuizingen die door de globalisering en de wereldwijde uitbreiding van de markteconomie steeds meer mensen uit het zuiden en oosten naar West-Europa drijven, wordt het aantal moslims in Europa steeds groter. Vaak gaat het om mensen die ontworteld en in hun vaderland ‚teveel‘ zijn; zij zetten hun hoop op Europa maar moeten zich hier echter vaak ervaren als ongewenste vreemdelingen. De islam wordt voor hen tot symbool van mensenwaarden en tot ruggengraat van hun identiteit: zij proberen op hun vraag naar menselijkheid het antwoord te vinden van een God voor wie zij geen ongewenste vreemden zijn maar geliefde en bevestigde mensen.
• 3. Wij moeten een gemeenschappelijk Europa van de 21ste  eeuw opbouwen maar het is wellicht niet teveel gevraagd als wij ons als christenen, joden en moslims bezinnen op de hoogcultuur van de tolerantie tussen de drie godsdiensten, zoals die in het middeleeuwse Spanje onder het kalifaat opbloeide.
• 4. Het Forum van Europese Christenen verwacht van de Europese Bisschoppensynode dat het vijandbeeld van de islam systematisch afgebouwd wordt. De islam die zich hier in Europa ontwikkelt moet in zijn eigen waarde worden erkend. De dialoog met vertegenwoordigers van de islam in Europa moet bevorderd en geïnstitutionaliseerd worden en niet alleen met de religieuze maar ook met de politieke instanties, zowel in de afzonderlijke Europese landen als bij de instanties van de Europese Unie.

• 1. De honger naar spiritualiteit en transcendentie en de zoektocht naar zingeving zijn in de maatschappij van dit einde van de twintigste eeuw wezenlijke kenmerken van een overwegend aantal van haar mensen. Maar het rad van de geschiedenis is niet terug te draaien. Waarden als de democratie of de mensenrechten bouwen voort op de overwinning van de rationaliteit. Zo ook van de wetenschappelijke vooruitgang die op de hele planeet de levensverwachting van zijn bevolking laat stijgen en ongehoorde mogelijkheden opent om de hele mensheid uit grote materiële nood te bevrijden. De ontwikkeling is tot nu toe zeer ongelijktijdig verlopen en heeft de verschillen in materiële welvaart en politieke vrijheid in de onderscheiden naties van de aarde sterk vergroot. Ook worden de gevaren van een ongecontroleerde vooruitgang steeds zichtbaarder. Toch hebben de op de rationaliteit gegronde waarden van de democratie, de mensenrechten en de materiële vooruitgang universele geldigheid bereikt en worden zij wereldwijd door alle mensen als na te streven doelen gezien. Rationaliteit vooronderstelt echter de ontwikkeling van het individu en van zijn streven naar individualiteit. En dat stemt beslist overeen met de christelijke antropologie van de menselijke persoon en van zijn waarde.
• 2. De honger naar spiritualiteit en transcendentie en de zoektocht naar zingeving kunnen heden ten dage niet meer bevredigd worden met antwoorden die bedacht zijn voor vragen van een afgesloten tijdperk. Wij staan allemaal radeloos zoals de leerlingen van Emmaüs. De oude verklaringsmodellen werken niet meer. Wie opent onze ogen voor de diepere bedoeling van de heilige schriften? Waar is de vreemdeling die met ons meegaat, die wij zien maar niet herkennen? Wanneer breekt hij het brood dat wij allen nodig hebben om te leven, en deelt hij het met ons?
• 3. Het gemeenschappelijke huis van Europa kan slechts gebouwd worden wanneer wij bereid zijn wederzijds naar elkaar te luisteren door ieders existentiële vragen en ieders pogen daarop te antwoorden, ernstig te nemen. Europa bestaat uit vele verschillende naties met heel onderscheiden tradities en gevoeligheden. Europa verenigt op haar bodem verschillende religieuze tradities. Allen hebben er recht op om het gemeenschappelijke huis vorm te geven. Alleen gemeenschappelijk wordt de zingeving gevonden. Slechts als die door een meerderheid aanvaard wordt, kan zij geldigheid hebben.
• 4. Het Forum van Europese Christenen verwacht dat door de Europese Bisschoppensynode ernstige inspanningen worden ondernomen om de vooral onder de jongere en de middengeneratie aftekenende hunkering naar spirituele ervaring te erkennen en de nieuwe religieuze milieus en godsdienstvormen die daarbij ontstaan, niet buiten te sluiten maar zoveel mogelijk te integreren. Het verwacht verder dat de moderniteit met respect en belangstelling geanalyseerd wordt, in een ernstige inspanning om de tekenen van de Geest erin te onderkennen, met deemoed voor Gods leiding.

„Voor ons is de tijd gekomen om in het voetspoor van de paus niet slechts opnieuw te bevestigen dat de kerk de gemeenschap van Jezus‘ leerlingen is maar om te zorgen dat de mensen van nu de kerk werkelijk ervaren.“

Bisschop Peter James Cullinane
voorzitter van de Nieuw-Zeelandse Bisschoppenconferentie
op de Synode voor Oceanië, herfst 1998

Om op het Forum van Europese Christenen in Rome (7-9 oktober 1999) deze tekst intensief in discussie te kunnen nemen is het noodzakelijk dat nu al vele vrouwen en mannen meewerken en meedenken. 
Wij verzoeken derhalve alle lezeressen en lezers om hun commentaar, zo spoedig mogelijk maar uiterlijk tot 15 september, naar het hieronder volgende adres te mailen. Denkt u eraan dat wij wellicht een groot aantal bijdragen te verwerken zullen krijgen. Wij vragen u daarom zo kort en concreet mogelijk uw standpunt uiteen te zetten en wij wijzen u er tegelijk ook op dat bij het verwachte aantal niet alle bijdragen in het document verwerkt zullen kunnen worden.
Desondanks rekenen wij op uw medewerking en hopen de synode uit haar gouden bisschopskooi te kunnen bevrijden en haar tot een zaak van het hele kerkvolk te maken.

Uw commentaar graag naar:

IMWAC@aol.com